سپاس خداوند جهانیان را و درود و سلام بر سرورمان محمد امین. بار خدایا تنها آن چه به ما آموختی را می‌دانیم و تو بسیار دانا و حکیم هستی. بار خدایا چیزی به ما بیاموز که ما را سود رساند و ما را از آن چه به ما آموختی بهرمند ساز و علم ما را بیفزای و حق را به ما حق بنما و ما را توفیق پیروی از آن عنایت فرما و باطل را به ما باطل بنما و ما را توفیق پرهیز از آن عنایت فرما و ما را از زمره‌ی کسانی قرار بده که به سخن گوش فرامى‏ دهند و از بهترين آن پيروى مى كنند و با رحمت خود ما را از جمله‌ی بندگان صالح خود قرار بده.

مقدمه‌های مهم:

1 – رمضان یک دوره‌ی فشرده برای روزه دار در طول سال:

درس‌های ماه رمضان مربوط به رمضان است، رمضان ماه روزه و دومین عبادت بزرگ در اسلام می‌باشد. یک دوره‌ی فشرده‌ی سی روزه که شاید خداوند پیش از رمضان را بر ما ببخشد. اما باید اشاره کرد کسی که رمضان را روزه می‌گیرد چنان که پیامبر علیه الصلاة و السلام فرموده: گناهان پیشین او بخشیده می‌شود. ایشان در حدیث صحیح فرموده است:

(( من صام رمضان إيمانا واحتسابا غفر له ما تقدم من ذنبه، من قام رمضان إيمانا واحتسابا غفر له ما تقدم من ذنبه ))
((کسی که ماه رمضان را از روی ایمان و امید پاداش اخروی روزه بگیرد گناهان گذشته‌اش مورد آمرزش قرار می‌گیرد. کسی که ماه رمضان را از روی ایمان و امید کسب پاداش اخروی- با ادای نماز تهجد- به پا دارد گناهان گذشته‌اش بخشیده می‌شود))

[ متفق عليه ]

2 – آمرزش گناهانی که فقط میان الله و بنده در ماه رمضان:

اما به خاطر این که دچار توهم نشویم و حقیقت تلخ هزار بار از خیال آرام بخش بهتر است، باید گفت گناهانی که در رمضان و در حج آمرزش می‌گردد و پس از توبه‌ی نصوح بخشیده می‌شود تنها گناهانی است که میان شما و خداوند صورت گرفته است. اما گناهانی که میان شما و بندگان اتفاق افتاده تنها با ادای حق و حلالیت طلبی بخشیده می‌شود. بنابراین خداوند متعال فرموده است:

﴿يَغْفِرْ لَكُمْ مِنْ ذُنُوبِكُمْ ﴾
(برخی گناهانتان را ببخشد)

(احقاف: 31 )

«مِن» در اینجا تبعیضیه است. یعنی آن چه میان بنده و پروردگارش بوده؛ در رمضان بخشیده می‌شود و گناهان میان بنده و برادرش بخشیده نمی‌شود حتی اگر شهید باشید.

(( يغفر للشهيد كل ذنب إلا الدين ))
((تمام گناهان شهید بخشیده می‌شود به جز دِینی که بر گردن او بوده است))

[احمد در مسند وصحيح مسلم از ابن عمرو ]

3 – حقوق بندگان مبتنی بر بخل و حقوق الله مبتنی برگذشت است:

حقوق بندگان مبتنی بر بخل است و حقوق الله مبتنی بر بخشش است. تفاوت فراوانی میان آن‌ها است. برای این که انسانی که از دیرباز قرض یا حق یا ادای وظیفه‌ای نسبت به نزدیکان بر گردن او است طمع نورزد، رمضان می‌آید و خداوند تمام گناهان او را می‌آمرزد. گناهانی که تنها میان شما و خداوند است در رمضان بخشیده می‌شود و گناهان میان شما و بندگان تنها با ادا کردن و حلالیت طلبی بخشیده می‌شود.
در حدیث آمده است:

از سلمان روایت است که گفت: پیامبر صلی الله علیه و سلم- فرمود: گناهی بخشیده نمی‌شود و گناهی رها نمی‌شود و گناهی بخشیده می‌شود. اما گناهی که بخشیده نمی‌شود شرک به خدا است و اما گناهی که بخشیده می‌شود گناه بنده با خدا است و اما گناهی که رها نمی‌شود گناه بندگان نسبت به هم است)).

[طبراني از سلمان ]

بنابراین:

(( من حج لله فلم يرفث ولم يفسق رجع كيوم ولدته أمه ))
((هرکس، بخاطر (رضای) خدا حج نماید و از مقاربت جنسی و مقدمات آن، (در زمان حج) پرهیز نماید و مرتکب معصیت نشود چنان از گناه پاک می‌شود که گویی تازه از مادر، متولد شده است))

[ صحيح بخاری]

آن الله چه بین شما و خداوند انجام داده‌اید.

(( من صام رمضان إيمانا واحتسابا غفر له ما تقدم من ذنبه ))
((کسی که ماه رمضان را از روی ایمان و امید پاداش اخروی روزه بگیرد گناهان گذشته‌اش مورد آمرزش قرار می‌گیرد))

آن چه میان شما و خدا است.

(( من قام رمضان إيمانا واحتسابا غفر له ما تقدم من ذنبه ))
((کسی که ماه رمضان را از روی ایمان و امید کسب پاداش اخروی- با ادای نماز تهجد- به پا دارد گناهان گذشته‌اش بخشیده می‌شود))

در آن چه میان شما و خدا است. اما آن چه میان شما و بندگان است گناهی است که رها نمی‌شود. بنابراین پیامبر اکرم وارد خانه‌ی یکی از یارانش شد، خداوند جان او را گرفته بود، او صحابی بزرگواری بود. پیش از نماز خواندن بر او پرسید:

(( أعليه دين ؟ قالوا: نعم، قال: صلوا على صاحبكم، ولم بصلِ عليه، إلى أن قال أحدهم: عليّ دينه يا رسول الله، فصلى عليه، في اليوم التالي سأل هذا الذي تعهد الدين: أأديت الدين ؟ قال: لا، سأله في اليوم الثالث: أأديت الدين ؟ قال: لا، سأله في اليوم الرابع: أأديت الدين ؟ قال: نعم، قال: الآن بردت عليه جلده ))
((آیا دِینی بر گردن او است؟ گفتند: آری، فرمود: بر دوستتان نماز بخوانید و او خودش نماز نخواند تا این که یکی از آنان گفت: ای رسول خدا دین او را من پرداخت می‌کنم و آنگاه بر او نماز خواند. در روز دوم از متعهد به پرداخت دین پرسید: آیا دین را پرداخت کردی؟ گفت: خیر، و در روز سوم از او پرسید: آیا دین را ادا کردی؟ گفت: خیر، در روز چهارم از او پرسید: آیا دین را ادا کردی، گفت: آری، فرمود: اکنون پوست او را سرد نمودی.))

[احمد از جابر ]

خیال آرامش بخش، صحت شرعی ندارد:

عموم مسلمانان گمان می‌کنند کسی که رمضان را روزه می‌گیرند تمام گناهانشان بخشیده می‌شود. تمام گناهان او نسبت به خداوند بخشیده می‌شود اما اگر میان او و خداوند باشد اما آن چه میان او و بندگان باشد باید ادا شود، بنابراین خداوند فرموده است:

﴿فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ (7) وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرّاً يَرَهُ (8) ﴾
(پس هر كه هموزن ذره‏‌اى نيكى كند [نتيجه] آن را خواهد ديد* و هر كه هموزن ذره‏‌اى بدى كند [نتيجه] آن را خواهد ديد)

(زلزال )

در حدیث آمده است:

(( ما من عثرة، ولا اختلاج عرق، ولا خدش عود إلا بما قدمت أيديكم، وما يغفر الله أكثر ))
((هر لغزش يا جنبش رگ (بىن) يا خراش ناشی از چوب به خاطر گناهی است که انجام داده‌اید اما آمرزش خداوند بیشتر است))

[ابن عساكر از براء با سند ضعیف ]

با عبادات آیینی و عبادات تعاملی:

1 – عبادات آیینی تنها با صحت عبادات تعاملی صحت پیدا می‌کند:

اولویت پذیرش نزد خداوند است بنابراین ما عبادات آیینی داریم؛ روزه و نماز عبادت آیینی است و حج عبادت آیینی است و عبادات آیینی تنها زمانی نتیجه می‌دهد که عبادات تعاملی صحیح باشد و دلیل:
پیامبر صلی الله علیه و سلم از یارانش پرسید:

(( أَتَدْرُونَ مَنْ المُفْلِسُ ؟ قالُوا: المُفْلِسُ فِينَا يَا رَسُولَ الله من لاَ دِرْهَمَ لَهُ وَلاَ مَتَاعَ، قالَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم: المُفْلِسُ مِنْ أَمّتِي مَنْ يَأتِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ بِصَلاَةِ وَصِيَامٍ وَزَكَاةٍ، وَيَأْتِي قَد شَتَمَ هَذَا، وَقَذَفَ هَذَا، وَأَكَلَ مَالَ هَذَا، وَسَفَكَ دَمَ هَذَا، وَضَرَبَ هَذَا، فيقعُدُ فَيَقْتَصّ هَذَا مِنْ حَسَنَاتِهِ، وَهَذَا مِنْ حَسَنَاتِهِ، فَإِنْ فَنِيَتْ حَسَنَاتُهُ قَبْلَ أَنْ يُقْتَصّ عَلَيْهِ مِنَ الْخَطَايَا أُخِذَ مِنْ خَطَايَاهُمْ، فَطُرِحَ عَلَيْهِ، ثُمّ طُرِحَ في النّارِ ))
((آيا میدانيد مفلس ورشکسته کيست؟ صحابه گفتند: ورشکسته نزد ما کسی است که پول و دارايی نداشته باشد. فرمود: به راستی مفلس کسی است که در روز قيامت با نماز و روزه و زکات می‌آيد در حالی که به يکی دشنام داده و به يکی تهمت زده و مال ديگری را خورده و خون شخصی را ريخته و ديگری را زده، پس تمام این افراد از حسناتش برمی‌دارند؛ اگر حسناتش پیش از اين که کفاره‌ی گناهانش ادا شود؛ تمام شد، از گناهان آن ها گرفته و به او منتقل می‌شود سپس در آتش افکنده می‌شود))

[ مسلم از ابوهريره ]

ورشکسته کیست؟ کسی که نماز می‌خواند و پایبند نیست.

(( ويؤتى برجال يوم القيامة، لهم أعمال كجبال تهامة، يجعلها الله هباءً منثورا، قيل: يا رسول الله جَلِّهم لنا، قال: إنهم يصلون كما تصلون، ويأخذون من الليل كما تأخذون، ولكنهم إذا خلوا بمحارم الله انتهكوها ))
((روز قیامت مردانی را می‌آورند که اعمال آنان مانند کوه‌های تهامه است اما خداوند آن را بر باد می‌دهد. گفتند: ای رسول خدا! آنان را برایمان توصیف کن تا از آنان نباشیم ـ فرمود: آنان مانند شما نماز می‌خوانند و مانند شما نماز شب به پا می‌دارند اما وقتی خلوت می‌رکنند مرتکب محارم الهی می‌شوند))

[ سنن ابن ماجه از ثوبان ]

بنابراین:

(( الصلاة عماد الدين ))
((نماز ستون دین است))

[بيهقي در شعب الايمان از عمر ]

به شرط این که پایبند باشید.

﴿إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا ﴾
(در حقيقت كسانى كه گفتند پروردگار ما خداست‏ سپس ايستادگى كردند)

(فصلت: 30 )

﴿وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ﴾
(و کسانی که ایمان آوردند و کارهای شایسته انجام دادند)

(نساء: 57 )

مسلمانی مانند این چوپان می‌خواهیم !

عبدالله بن عمر چوپانی را امتحان کرد. به او گفت: این گوسفند را به من بفروش و بهای آن را بگیر. گفت: مال من نیست. گفت: به صاحبش بگو: مرده یا گرگ خورده است. گفت: به خدا سوگند من بسیار به بهای آن نیازمندم و اگر به صاحب آن بگویم: مرده یا گرگ خورده باور می‌کند. من از نظر او راستگو و امانت‌دار هستم اما خدا کجا است؟ این چوپان با دانش و آگاهی اندک خود دست بر اصل دین گذاشت.

احادیث نبوی بیانگر تأثیر معاملات از عبادات:

حدیث نخست:

(( إن فلانة، فذكر من كثرة صلاتها، وصدقتها، وصيامها، غير أنها تؤذي جيرانها بلسانها، قال: هي في النار ))
((فلان زن ـ پس به بیان به فراوانی نمازها، صدقه‌ها و روزه‌هایش پرداخت ـ اما با زبانش همسایگانش را آزار می‌دهد فرمود: جایگاهش در جهنم است))

[احمد وبزار ابوهريره ]

حدیث دوم:

(( دخلت امرأة النار في هرة ربطتها، فلم تطعمها، ولم تدعها تأكل من خشاش الأرض، حتى ماتت ))
((زنی وارد آتش شد بخاطر این كه گربه‌ای را زندانی كرد و به او غذا نداد و رهایش هم نكرد كه از حشرات زمین بخورد))

[ متفق عليه از ابن عمر]

بنابراین: میوه‌ی عبادات آیینی از جمله نماز را تنها در صورتی برداشت می‌کنید که عبادات تعاملی درست باشد؛ زیرا:

داستانی از حقایق مردم:

باری امامی در لندن به حومه‌ی لندن منتقل گردید. مجبور بود هر روز با همان راننده برود. باری خودرو سوار شد. اسکناس درشت به راننده داد. وی باقی مانده را به او داد. آن را شمرد. بیست پنی بیشتر به او داده بود. امام با خودش گفت:
این مقدار اضافی را به راننده خواهم داد. اما پس از آن که نشست وسوسه‌ی شیطانی به سراغش آمد و گفت. این یک شرکت حمل ونقل بزرگ است و درآمد آن نجومی است و این مبلغ اندک است و من بسیار نیازمندم. باید آن را نگه دارم. اما پیش از آن که پیاده شود بی اختیار دست به جیب خود نمود و بیست پنی را به راننده داد. راننده خندید و به او گفت: تو امام این مسجد نیستی؟ گفت: بله. گفت: به خدا دو روز پیش با خودم گفتم که به دیدنت بیایم تا نزد تو خداوند را عبادت کنم. اما خواستم پیش از آنکه نزد تو بیایم تو را امتحان نمایم. امام شوکه شد و از حال رفت؛ زیرا شدت جرمی را که نزدیک بود مرتکب شود، در صورتی که این مبلغ را به راننده نمی‌داد؛ تصور کرد. وقتی به هوش آمد؛ گفت: ای خدا نزدیک بود تمام اسلام را به بیست پنی بفروشم.

اهمیت پارسایی در پرورش نفس:

چرا یک نفر از اصحاب گرامی در برابر هزار تن بودند؟ و اکنون هزارتا به یکی نمی‌ارزد. آن زمان یک به هزار بوده و اکنون هزار به یک است؛ زیرا آنان پارسا بودند و حد و حدود خداوند را رعایت می‌کردند.
بنابراین نماز هم چنین است. تا پارسا نباشید نمی‌توانید با خداوند ارتباط برقرار کنید.

﴿قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ (1) الَّذِينَ هُمْ فِي صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ (2)﴾
(به راستى كه مؤمنان رستگار شدند * همانان كه در نمازشان فروتنند)

(مؤمنون )

و نماز چنان که خداوند توصیف می‌کند:

﴿وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخَاشِعِينَ (45)﴾
(و به راستى اين [كار] گران است مگر بر فروتنان)

(بقره )

فروتن کسی است که از خداوند اطاعت می‌کند و دل او نرم می‌شود. اکنون روزه:

(( من لم يدع قول الزور والعمل به فليس لله حاجة في أن يدع طعامه وشرابه ))
((کسی که از گفتار باطل وعمل به آن دست برندارد، خدا هیچ نیازی به خودداری او از خوردن و آشامیدن ندارد))

[بخاری، ابو داود، ترمذی وابن ماجه از ابوهريره ]

حکمت روزه:

حکمت پروردگار از روزه چیست؟

1 – حکمت نخست:

این که احساس کنیم به خداوند نیاز داریم. خوراک و نوشیدنی از ما گرفته شده است در حالی که خارج از روزه بر ما حلال است. وقتی گرسنه و تشنه می‌شوید می‌دانید که بنده‌ی خدا هستید و به نوشیدن آب نیاز دارید و هر وقت نیازمندی تان به خدا را درک کردید نزد خداوند مقرب می‌گردید.

من وسیله‌ای جز فقر برای رسیدن به تو ندارم، پس به این خاطر فقرم را جلو می‌اندازم.
چاره‌ای جز کوبیدن در تو هم ندارم، به این خاطر اگر باز گرداندی پس کدام در را بزنم.
***

نخست: به نیازمند بودن به خدا عادت نماییم.

حکمت دوم:

روزه ما را قانع می‌کند که ما خالص برای خداییم؛ زیرا اگر در روز رمضان چیزی بخورید هیچ قانونی در روی زمین برای مؤاخذه‌ی شما وجود ندارد. این موضوع مختص دین است. حتی قوانین با خوردن روزه شما را بازخواست نمی‌کند. وارد خانه‌تان می‌شوید. بسیار تشنه‌اید. آب سرد در یخچال است. خانه خالی است. کسی مراقب شما نیست. نمی‌توانید یک قطره آب در دهان بریزید، بنابراین:

(( كل عمل ابن آدم له، إلا الصيام فإنه لي وأنا أجزي به ))
((تمام اعمال فرزند آدم برای خود او است به جز روزه که من پاداش آن را می‌دهم))

[ متفق عليه ]

روزه عبادت اخلاص است.

حکمت سوم:

نکته‌ای دیگر، روزه اراده را قوی می‌کند. شما در ماه رمضان از حلال‌ها منع شده‌اید و باید در وهله‌ی نخست حرام را ترک کنید.
وقتی دست از خوردن و نوشیدن بر می‌دارید و دروغ می‌گویید؛ تعادل شما از بین می‌رود!
وقتی از خوردن و آشامیدن خودداری می‌کنید و چشمتان را به روی نامحرم می‌گشایید، تعادلتان به هم می‌خورد!
وقتی از خوردن و آشامیدن خودداری می‌کنید و در خرید و فروش سوگند دروغ می‌خورید!
بنابراین خداوند شما را از حلال بازداشته است؛ پس باید در وهله‌ی نخست از حرام‌ها بازداشته شوید و گویی خداوند خواسته است اراده و عزم شما را در این ماه مبارک قوی نماید.

حکمت چهارم:

نکته‌ای دیگر، خداوند خواسته ما حقیقت فقر را درک کنیم. حقیقت را یا زندگی می‌کنید یا با عقل خود درک می‌کنید. تفاوت زیادی میان درک حقیقت و زندگی کردن در حقیقت وجود دارد. پس اگر دوستی داشتید که میان او و همسرش اختلافی ایجاد شده است و همسرش به خانه‌ی پدرش رفته است. در فکر شما همسر دوستتان او را ترک کرده است اما همسر ما در خانه است، غذا آماده و فرزندان در وضعیت مناسبی‌اند، غذا مناسب است، لباس‌هایشان شسته است، نیازها برآورده و خانه تمیز است. شما حقیقت محرومیت از همسر را تجربه نمی‌کنید ولی درک می‌کنید که همسر فلانی از خانه‌اش رفته است. پس واقعیت چیزی است و درک آن چیزی دیگر است بنابراین گفته‌اند:

عشق را تنها عاشق درک می‌کند و درد شوق تنها کسی کشد که درگیر آن است
***

بنابراین خداوند متعال در رمضان خواسته تا از مشکل فقر رنج ببریم. در افطار می‌خوریم و می‌نوشیم و ارزش آب سرد را درک نمی‌کنیم و ارزش غذای گرم را نمی‌دانیم. می‌خوریم و می‌نوشیم اما این فقیر چیزی برای خوردن نمی‌بینید.
به خدا برادری، نزد یکی از نزدیکان خود رفته بود و برایم تعریف می‌کرد که یخچال را باز کرده بود در آن چیزی وجود نداشته است و حتی یک تکه نان برای خوردن نداشتند. وقتی شما گرسنه می‌شوید باید به یاد آورید که کسانی هستند که چیزی برای خوردن ندارند.
باری زنی نزد مرغ فروشی ایستاده بود. از او پای مرغ می‌خواست. پاهایی که برای سگ انداخته می‌شود را از شدت فقر می‌خرید و می‌پخت تا فقط خورشت او مزه‌ی گوشت بگیرد.

از خوبی‌های رمضان: ماه انفاق:

بنابراین، ماه رمضان ماه انفاق، نیکی، احسان، صدقه، زکات است و البته تنها زمانی روزه به سوی الله بالا می‌رود که زکات فطریه را پرداخته باشید. امام شافعی ترجیح می‌داد با شروع ماه رمضان زکات فطریه پرداخت شود؛ زیرا زکات فطر غذایی برای فقیر و کفاره‌ی گناهان است؛ بنابراین خداوند خواسته در رمضان تمام انسان‌ها طعم انفاق را بچشند حتی اگر فقیر باشید یعنی زکات فطر بر هر کس که نان روزش را داشته باشد، واجب است. کسی که یک وعده غذا داشته باشد باید زکات فطر را بپردازد تا یک بار در هر سال مزه‌ی اطعام را به فقیر بچشاند.
روزه‌ی رمضان میان آسمان‌ها و زمین معلق است و تنها با پرداخت زکات فطر به سوی خداوند بالا می‌رود.

نمونه‌هایی از ارتباط عبادات تعاملی با ارتباطات شرعی:

عبادات آیینی از جمله روزه تنها زمانی نتیجه می‌دهد که عبادات تعاملی درست باشد، بنابراین:

1 ـ روزه و بهتان:

(( من لم يدع قول الزور والعمل به فليس لله حاجة في أن يدع طعامه وشرابه ))
(( كم من صائم ليس له من صيامه إلا الجوع والعطش ))
((کسی که از گفتار باطل وعمل کردن به آن دست برندارد، خدا هیچ نیازی به خودداری او از خوردن و آشامیدن ندارد))
((چه بسا روزه داری که از روزه‌اش تنها گرسنگی و عطش نصیبش می‌شود))

[نسائی و ابن ماجه از ابوهریره ]

بنابراین روزه‌ی عوام خودداری از خوردن و نوشیدن است و روزه‌ی مؤمنان ترک گناهان و نافرمانی است و روزه‌ی پرهیزگاران ترک غیر خدا است.

(( كل عمل ابن آدم له، إلا الصيام فإنه لي وأنا أجزي به ))
((تمام اعمال فرزند آدم برای خود او است به جز روزه که من پاداش آن را می‌دهم))

[ متفق عليه ]

2 ـ حج و مال حرام:

بنابراین: نماز، روزه و حج تنها زمانی نتیجه می‌باشد که انسان عبادات تعاملی را انجام دهد. مؤمن راستگو است و دروغ نمی‌گوید و امین است و خیانت نمی‌کند و مؤمن پاکدامن است و فحشا نمی‌کند و برای این که مؤمن راستگویی باشید روزه ایجاد شده است. خداوند می‌فرماید:

﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ (183) ﴾
(اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد روزه بر شما مقرر شده است همان گونه كه بر كسانى كه پيش از شما [بودند] مقرر شده بود باشد كه پرهيزگارى كنيد)

(بقره )

تقوا:

تقوا به معنای گسترده اطاعت از خداوند است و شما وقتی با خدا آشتی می‌کنید و به سوی او باز می‌گردید و کارهای نیک انجام می‌دهید در نماز به خداوند روی می‌آورید، نتیجه‌ی این نماز چیست؟ نتیجه‌های این نماز این است که خداوند متعال در قلب شما نوری ایجاد می‌کند و با آن حق را حق و باطل را باطل به شما می‌نمایاند.

﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَآمِنُوا بِرَسُولِهِ يُؤْتِكُمْ كِفْلَيْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ وَيَجْعَلْ لَكُمْ نُوراً تَمْشُونَ بِهِ﴾
(اى كسانى كه ايمان آورده‏‌ايد از خدا پروا داريد و به پيامبر او بگرويد تا از رحمت‏ خويش شما را دو بهره عطا كند و براى شما نورى قرار دهد كه به [بركت] آن راه سپريد)

(حديد: 28 )

با این نور حق را حق و باطل را باطل می‌بیند. این نور تقوا است.

﴿ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمْ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ ﴾
(اى كسانى كه ايمان آورده‏‌ايد روزه بر شما مقرر شده است همان گونه كه بر كسانى كه پيش از شما [بودند] مقرر شده بود باشد كه پرهيزگارى كنيد)

تقوا چنان که امام غزالی رحمه الله می‌گوید: «نوری است که خداوند در قلب می‌اندازد»، به وسیله‌ی آن خیر را خیر و شر را شر می‌بینید. کسانی که مرتکب نافرمانی و گناه می‌شوند پیش از انجام این گناهان چه فکر می‌کنند؟ آن را غنیمت و لذت بخش می‌بینند، بنابراین کسانی که از خداوند نافرمانی می‌کنند دیدگاه اشتباهی دارند، کور هستند، خداوند می‌فرماید:

﴿وَمَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنْكاً وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَى (124) قَالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِي أَعْمَى وَقَدْ كُنْتُ بَصِيراً (125) ﴾
(و هر كس از ياد من دل بگرداند در حقيقت زندگى تنگ [و سختى] خواهد داشت و روز رستاخيز او را نابينا محشور مى ‏كنيم * مى‏ گويد پروردگارا چرا مرا نابينا محشور كردى با آن كه بينا بودم)

( طه )

یعنی در دنیا نیز اینچنین کور بودی، زیرا:

﴿لَا تَعْمَى الْأَبْصَارُ وَلَكِنْ تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتِي فِي الصُّدُورِ (46)﴾
(در حقيقت چشم‌ها كور نيست ليكن دل‌هايى كه در سينه‏هاست كور است)

(حج )

شما به محض قطع ارتباط با خدا در پی نور می‌گردید و خیر را شر و شر را خیر می‌بینید. انفاق را احمقانه و بخل را عاقلانه می‌بینید. غنیمت شمردن لذت را زیرکی و دوری از آن را حماقت می‌دانید.
بنابراین به خاطر این که حق را حق و باطل را باطل ببینید؛ این ماه را روزه می‌گیریم.

﴿ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمْ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ ﴾
(اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد روزه بر شما مقرر شده است همان گونه كه بر كسانى كه پيش از شما [بودند] مقرر شده بود باشد كه پرهيزگارى كنيد)

﴿أَيَّاماً مَعْدُودَاتٍ﴾
(روزهایی اندک)

(بقره: 184 )

نماز ناپاکی‌ها را پاک می‌کند:

نکته‌ی دیگر این که انسان در نماز از ناپاکی‌ها پاک می‌شود. بنابراین پیامبر علیه الصلاة و السلام فرمود:

(( الصلاة نور ))
((نماز نور است))

[مسلم از ابومالک اشعری]

عبادات تنها به یک دلیل انجام می‌شود: ارتباط با خدا

باید بدانیم که نماز به خاطر ارتباط با خدا است و روزه، حج و زکان و نیز صداقت، امانت داری و پاکدامنی و اطاعت به خاطر ارتباط با خدا است. پس ارتباط با خدا نخستین هدف و تنها هدف عبادات آیینی است.

1 ـ معانی عبادت در نماز:

بنابراین در نماز معنای روزه، نخوردن، حرکت نکردن، سخن نگفتن نهفته است و این از روزه عام‌تر است و معنای روزه در نماز وجود دارد. معنای حج در نماز وجود دارد. شما در نماز به خانه‌ی خدا توجه می‌کنید. معنای زکات در نماز وجود دارد؛ زیرا وقت یکی از اصول کسب مال است. شما در نماز وقتی می‌گذارید تا این عبادت را انجام دهید. بنابراین نماز تنها فرض تکرار شدنی است که به هیچ وجه ساقط نمی‌شود، زکات از فقیر ساقط می‌شود و شهادتین در عمر یک بار گفته می‌شود اما تنها فرض تکراری که به هیچ وجه ساقط نمی‌شود، نماز است، بنابراین :

(( الصلاة عماد الدين))
((نماز ستون دین است))

[طبرانی از معاذ ]

2 ـ نماز پاکی است:

در دینی که نماز در آن نباشد، خیری نیست. نماز پاکی است و نفس را از کینه، مکر، تکبر، خودبرتربینی، برتری دهی، خودخواهی پاک می‌کند. نماز پاکی است. نماز همان طور که اندکی پیش گفتم نور است. نوری که با نور خداوند عزوجل می‌بینید که در نماز در دلتان انداخته می‌شود و حق را حق و باطل را باطل می‌بینید. نماز شادمانی است.

(( أرحنا بها يا بلال ))
((ای بلال ما را به آن شادمان کن))

[مسدد، از عمرو بن مره، از سالم بن ابی جعد ]

3 ـ نماز تقرب است:

نماز تقرب به خدا است:

﴿وَاسْجُدْ وَاقْتَرِبْ (19) ﴾
(سجده کن و نزدیک شو)

( علق )

4 ـ نماز دعا است:

نماز علاوه بر تقرب، شادمانی، پاکی، نور بودن، دعا و یاد خداوند عزوجل است.

﴿إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ وَلَذِكْرُ اللَّهِ﴾
(نماز از كار زشت و ناپسند باز مى دارد و قطعا ياد خدا بالاتر است)

(عنكبوت: 45 )

از معانی: ولذکر الله أکبر

معنای نخست:

یعنی یاد خداوند از هر چیزی در آن بالاتر است بنابراین برخی از دانشمندان و مفسران گفته‌اند:

﴿ وَلَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ ﴾
(قطعا ياد خدا بالاتر است)

معنای دوم:

معنای دیگری نیز وجود دارد. یاد خداوند در نماز از یاد شما برای خداوند بزرگتر است یعنی اگر شما او را یاد کنید فرض بندگی را به جا آورده‌اید اما اگر او شما را یاد کند شما را توفیق می‌دهد. اگر شما را یاد کند نعمت خود را بر شما آشکارا و نهان سرازیر می‌کند. اگر شما را یاد کند شما را توفیق می‌دهد. اگر شما را یاد کند هدایت را به شما ارزانی می‌کند. اگر شما را یاد کند به شما دانش و آرامش، و امنیت می‌بخشد؛ بنابراین:

﴿ وَلَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ ﴾
(قطعا ياد خدا بالاتر است)

5 ـ نماز نیایش است:

نماز علاوه بر پاکی، نور، شادمانی داشتن نیایش نیز می‌باشد، اگر نمازگزار بداند با چه کسی نیایش می‌کند، در نیایش مورد آزمایش قرار می‌گیرد.

6 ـ نماز معراج مؤمن است:

نماز عروج یافتن به سوی الله است. نماز معراج مؤمن است. نماز دعا و یاد خدا است. نماز تقرب است.

﴿ وَاسْجُدْ وَاقْتَرِبْ ﴾
(و سجده کن و تقرب جوی)

بنابراین:

(( الصلاة عماد الدين،))
((نماز ستون دین است))

دین بدون نماز خیری ندارد. روزه به خاطر نماز است. شما در روز رمضان خوردنی و نوشیدنی را رها می‌کنید و در شب رمضان جایزه‌ی خود را در نماز تراویح از یگانه‌ی فرمانروا می‌گیرید.

(( من قام رمضان غفر له ما تقدم من ذنبه )) وهذه صلاة التراويح
((کسی که در رمضان نماز شب بپا دارد گناهان پیشین او بخشیده می‌شود)) و این نماز تراویح است

دعوت به تلاش و غنیمت شمردن رمضان:

بنابراین: ما در ماه طاعت، تقرب، انفاق و قرآن هستیم؛ زیرا قرآن در رمضان نازل شده است. ما در ماه تقرب هستیم، گویی خداوند سبحان در این ماه مبارک اجازه داده است با او صفحه‌ی تازه‌ای بگشایید و گناهان پیش از ماه مبارک را برایتان ببخشد، بنابراین:

(( للصّائِمِ فَرْحَتانِ: فرْحَةٌ حِينَ يُفْطِرُ، وفَرْحَةٌ حِينَ يَلْقى رَبّه ))
((روزه دو شادی دارد: شادی زمان افطار و شادی زمان دیدار با پروردگار))

[ متفق عليه از ابوهريره]

یعنی روزی که پس از یک ماه روزه، نماز شب، چشم پوشی و تلاوت قرآن، نماز جماعت صبح و عشاء، تراویح، صله‌ی رحم و انفاق مال در راه خدا، افطار می‌کند.
به همین تناسب شاید در درس آینده ان شاء الله درباره‌ی زکات سخن بگوییم که مناسبت آن نیز در رمضان است.